29 Ekim 1923 Pazartesi /  Büyük Millet Meclisi Mütevazi Salonu

“__ Muhterem arkadaşlar! Halletmekte müşkülata uğradığımız meselenin sebep ve illeti bütün arkadaşlarca anlaşılmış olduğu kanaatindeyim. Kusur, takip etmekte olduğumuz usul ve şekildir. Heyeti umumiyenizin hep birden vekiller heyetini seçmeye mecbur olmanızda görülen müşkülatın halli zamanı gelmiştir. 

….

Teklifim kabule mazhar olursa, kuvvetli ve mütesanit (birbirine kaynaşmış) bir hükümet teşkili kabil olacaktır. Devletimizin şekil ve mahiyetini tespit eden ve hepimiz için bir gaye olan Teşkilatı Esasiye Kanunumuzun bazı noktalarını tavzih (açıklığa kavuşturmak) lazımdır. Teklifim şudur”

Gazi Mustafa Kemal tasarısını, Meclis katiplerinden birine verir. Tasarı okunur. Gazi’nin teklifi, cumhuriyeti getirmekteydi…

….

Tartışmalar devam ederken, nihayet Meclisin sarıklı, fakat atılgan, hareketli mebuslarından Antalya mebusu Rasih Hoca (Kaplan) söz aldı. Rasih Hocanın ağır, dokunaklı ve tesirli bir sesi vardı. Açık, kesin konuştu. Sözlerini:

“__ Din bakımından da en uygun muvaffık hükümet şekli cumhuriyettir.” diye bağladı ve haykırdı.

“__ Yaşasın cumhuriyet!...”

Meclis birden dalgalandı. Herkes ayakta ve bütün mebuslar haykırışıyorlardı:

“__ Yaşasın cumhuriyet!...

…

Bu arada işin en hoş tarifini eski bir Osmanlı, eski bir müderrris ve Osmanlı devletinde de nazırlık ve ayan azalığı yapmış Abdurrahman Şeref bey yaptı.

“__ Hakimiyeti milliye, kayıtsız şartsız milletindir… Kime sorarsanız sonuç, bu, cumhuriyet demektir. Doğan çocuğun adıdır. Ama, bu ad bazılarına hoş gelmezmiş… Varsın gelmesin.”

…

Nihayet takrir oya konuldu. Bir heyet oyları saydı ve sonra Meclis reisi ve yaman bir parlamento idarecisi olan Çorum mebusu İsmet Bey (Eker) sonucu açıkladı: Tasarı müttefikan kabul edilmişti. “Yaşasın Cumhuriyet!” avazeleri bu defa daha gür, daha devamlı bir heyecan fırtınası içinde eski Büyük Millet Meclisinin küçük, mütevazı salonunu çınlattı… Türkiye, artık bir cumhuriyet olmuştu.

Kabul edilen tasarıya göre şimdi, yapılacak bir şey daha kalıyordu: Türkiye Cumhuriyetine bir reisicumhur seçmek.

…

159 kişi oya katılmış ve 158 oyla Gazi Mustafa Kemal oybirliğiyle Türkiye Reisicumhurluğuna seçilmişti. Çekimser kalan tek oy, Mustafa Kemal’in kendi oyu idi. Bu defa da Meclis binası:

“__ Yaşasın Gazi! Yaşasın Mustafa Kemal Paşa! ”

sesleriyle uzun uzun çınladı. Gazi Mustafa Kemal, yerinden yavaş yavaş doğruldu. Sukunetle kürsiye ilerledi. Arkadaşlarına kısa, fakat açık ve özlü bir demeçle teşekkür etti. İkinci Meclisi açış nutkunda iki hedef belirtmişti: 

“1_ Devlet şeklimizin, hakiki halk devleti ve demokratik olabilmesi için tekamül,

  2_ Asri müesseseler kurmak yolunda cesaretle ilerlerken, şahsi müesseseler yoluna sapmamak…” 

 

…

Teşkilatı Esasiye Kanunundaki değişiklikler aşağıdaki maddelerin şu şekli almaları suretiyle sağlanmıştı.

“Madde 1 __ Hakimiyet kayıtsız şartsız milletindir. İdare usulü halkın mukadderatını bizzat ve bilfiil idare etmesi esasına dayanır. Türkiye devletinin hükümet şekli cumhuriyettir.

Madde 2 __ Türkiye devletinin dini İslam, resmi lisanı Türkçedir.

Madde 4__ Türkiye devleti Büyük Millet Meclisi tarafından idare olunur. Meclis, hükümetin ayrıldığı idare şubelerini icra vekilleri vasıtasıyla idare eder.

Madde 10 __ Türkiye reisicumhuru, Türkiye Büyük Millet Meclisi umumi heyeti tarafından kendi azası arasından bir intihap devresi için seçilir Reislik vazifesi yeni reisicumhurun intihabına kadar devam eder. Tekrar seçilmek caizdir.

Madde 12__ Başvekil, reisicumhur tarafından ve Meclis azası arasından intihap olunur. Diğer vekiller başvekil tarafından ve Meclis azası arasından intihap olunduktan sonra, heyeti umumiyesi reisicumhur tarafından Meclisin tasvibine arz olunur. Meclis içtima halinde değilse, tasvip keyfiyeti Meclisin içtimaına bırakılır. “

Kabine şöyle teşekkül etti.

Başvekil: İsmet Paşa ( Malatya Mebusu).

Şer’iye Vekili : Mustafa Fevzi Efendi (Saruhan Mebusu)

Erkanı Harbiyei Umumiye Vekili : Müşir Fevzi Paşa (İstanbul Mebusu)

Dahiliye Vekili : Recep Bey (Kütahya Mebusu)

Maliye Vekili : Hasan Bey (Gümüşhane Mebusu)

Müdafai Milliye Vekili: Kazım Paşa (Balıkesir Mebusu)

İktisat Vekili : Hasan Bey ( Trabzon Mebusu)

Adliye Vekili: Seyit Bey ( İzmir Mebusu)

Maarif Vekili : Safa Bey ( Adana Mebusu)

Nafia Vekili: Muhtar Bey ( Trabzon Mebusu)

Sıhhıye Vekili : Refik Saydam Bey ( İstanbul Mebusu)

İmar, İskan Vekili: Mustafa Necati Bey ( İzmir Mebusu)


Tek Adam / Şevket Süreyya Aydemir / 3. Cilt 1922-1938 /Remzi Kitabevi

Geçmişe giden zaman makinesi icat edilseydi eğer, en çok hangi zamana gitmek isterdiniz?

Cevap; yaşa, cinsiyete kişinin yaşanmışlıklarına, ilgi alanlarına göre değişir elbet. Herkesin takılı kaldığı bir zaman dilimi vardır. Merak ettiği, görmek istediği. Ben sessiz film dönemini merak ederim mesela. Özellikle şimdilerde dijital çağda kamera arkası görüntülerini gördükçe, 1860’larda yeni keşfedildiği yılları daha çok merak ediyorum doğrusu.

Teknolojinin son sürrat ilerlediği bir zaman dilimindeyiz Yeni çıkanı algılamaya çalışırken bir üst modeli ortaya çıkıyor. Biz daha en baştan 1-0 yenik durumdayız.

Çocukluğumun renkli dünyasının siyah beyaz fotoğraflarına bakarken 9 yaşındaki oğlumun sorusu beni nerelere götürdü. bir bilseniz;

“Bu fotoğraflara bilgisayarda bakarken de böyle siyah beyaz mıydı?” anne.

Çocuk haklı, gözünü açtı dijital makine var. Her çektiğimizi anında gösteriyoruz. Bilgisayardan yüzlerce fotoğraftan beğendiklerimizi seçip bastırıp albüme koyuyoruz. Hal böyle olunca yolumuz mecburen Beyoğlu’nda bulunan TÜRVAK Vakfının açtığı Sinema Televizyon Müzesi’ne doğru gidiyor.

Moviola marka 35mm’lik

“Bu müzede neler var ki?” demişti ilk içeri girerken.

“Sinema, televizyon ve fotoğraf ta kullanılan filmler var” dedim. İlk aklıma geleni söyledim. Ama

beni bekleyen süprizleri bende bilmiyordum doğrusu. 

Bana soru işareti gözlerle bakarken müzede ilk bulduğum film negatiflerini gösterdim. “1950’lerden kalma Moviola marka 35mm’lik Hollywood’un ünlü senkron, montaj ve eşleme cihazı” üzerindeki filmin negatifini birlikte inceledik.

Her salon kendi içinde bir hikaye barındırıyor. Sinema, Televizyon , Tiyatro ve Balmumu Müzesi bölümleri var. Biz en çok Televizyon bölümünde takıldık.

TV kameraları, kayıt cihazları, siyah beyaz dönemi sinyal tabelaları, 70’li yılların stüdyo monitörleri, TRT’nin ilk siyah beyaz ve renkli kamerası, video kaydediciler, özel efekt cihazları (ağır çekim, hızlı çekim), stüdyo ve aktüel kameralar sergileniyor.

Sinema katında, Muhsin Ertuğrul’un ilk sesli çekim yaptığı kamera (İstanbul Sokakları / 1933) sergilenenler arasında en dikkat çekici olanı.

Optik kayıt cihazı

Sinema filmi çekimlerinde kullanılan kamera ve ışıklar, kurgu eşleme, film kopya, bant okuma, tele-sine, projeksiyon, developman (film banyo cihazı) gibi cihazların yanı sıra sualtı kamerası ve tek çekimlik fotoğraf makineleri de bulunuyor.

Bir sonraki en çok önünde durduğumuz makine “Türkiye’ye ilk gelen optik kayıt cihazı. Sesi fotoğraf olarak tespit edermiş, direkt kayıt bu cihazda yapılırmış.”

Biz şaşkınlık içinde herşeyin üzerindeki açıklamayı okuyoruz.
Hayran hayran makineleri inceliyoruz. Böylece, oğlumun soruları eşliğinde tüm cihazları incelemiş olduk.

Sıra geldi Balmumu müzesine, benim için çocukluğumun kahramanlarının bir arada olduğu yerdi burası. Adile Naşit’i Hababam Sınıfı filmindeki rolüyle, Sadri Alışık’ı Turist Ömer filmindeki rolüyle görünce zaman tüneliyle çocukluğuma döndüm adeta.

Sinemanın unutulmaz karakter oyuncularının; Kemal Sunal, Sadri Alışık, Adile Naşit, Belgin Doruk, Ayhan Işık, Yılmaz Güney, Öztürk Serengil, Hulusi Kentmen, Vahi Öz, Necdet Tosun ve Feridun Karakaya ve daha nicelerinin balmumu heykelleri vardı burada.

Katlar arası gezmeye devam, Tiyatro bölümüne geliyor sıra.

Tiyatro bölümünün olmazsa olmazı , Türkiye’de tiyatronun meslek olarak kabul edilmesini sağlayan Muhsin Ertuğrul’un kişisel eşyaları bu salonda sergileniyor.

Muhsin Ertuğrul’un Dragos’taki evinde bulunan çalışma masası, yağlı boya portresi, şahsi eşyaları, eşine ve Beklan Algan’a yazmış olduğu vasiyetler, şapkaları, takım elbiseleri, daktilosu, çalışma koltuğu, özel çalışmaları; kostümleri ve balmumu heykeli.

Odalar arası geziyoruz her oda başka bir dünya. Gezdikçe, Orta Oyunu ve Karagöz-Hacivat bölümleri; Darülbedayi’nin afiş, belge ve fotoğrafları; Vala Somalı karikatürleri, İsmail Dümbüllü’nün balmumu heykeli ve Mengü Ertel afişleri karşıma çıkıyor.

Diğer tarafta Türk Tiyatrosu’nun Osmanlı’dan (Gedikpaşa Tiyatrosu), Darülbedayi’den günümüze 260 yıllık tarihini belgelerle gözler önüne seriyor bu salon. En çok dikkatimi çeken Fransızca, Osmanlıca ve Türkçe el ilanları oldu.

Ödüller, eski tiyatro dergileri, İstanbul Şehir Tiyatroları’nın imzalı maaş bordroları, masklar, biletler ve afişler hepsi bu salonda.

Her katta birden çok oda var ve her oda adım attıkça insanı içine çekiyor, Tarih yapraklarında gezindiğinizi hissediyorsunuz hemde üç boyutlu olarak.

 Ben ve oğlum ilgiyle belkide biraz merakla her metrekareye düşen eşyayı inceliyoruz, önünde yazan açıklamayı okuyoruz. Bazen oğlum kafasında zamanı oturtamıyor

“Bunlar varken sen doğmuşmuydun” diyor.

Ben de “Değil ben, deden bile dünyada yokmuş daha diyorum.” Tepkisi çok oluyor o zaman. “Vaaay o kadar eski yani”
 "Eski değil, tarihi ve değerli”...

Biz bugün kendi zaman makinemizi yaptık ve bir geziye çıktık. İnanıyorum ki hayal etmeye devam eden, hayallerini gerçekleştiren insanlar var oldukça bu geziler çoğalmaya devam edecek.

Sevgiyle kalın

Bu yazı Martı Dergisi'nde yayınlanmıştır.